Lees hier de toespraken die gegeven zijn tijdens de Dodenherdenking op 4 mei 2024.
Toespraak
Samen worden we even stil/zijn we even stil geweest in een rumoerige wereld. Twee minuten maar, en nog valt het in deze hectische tijd niet mee om daar de tijd voor te nemen. Ik ben u dankbaar dat u bent gekomen.
Herdenken is terugkijken. Dat doen we vandaag, met diep respect. We herdenken de moedige burgers die levens redden door hun huis open te stellen als onderduikadres. De onschuldige slachtoffers die door de nazi’s werden opgepakt, weggevoerd en gedood. De verzetsmensen die zorgden voor valse persoonsbewijzen, voedselbonnen, informatie doorspeelden en zo veel mensen het leven redden. Soms ten koste van hun eigen vrijheid. En natuurlijk alle mensen die hun leven gaven in de vele conflicten en oorlogen die na de Tweede Wereldoorlog zijn uitgevochten, zoals in Nederlands Indië.
Hoe lang kan je terug kijken? Die vraag hoor ik wel eens als het om 4 mei gaat. Het is volgend jaar al 80 jaar geleden dat de Tweede Wereldoorlog is afgelopen. Hebben we in deze onrustige wereld waarin we leven geen andere prioriteiten dan stil staan en terug kijken? Moeten we niet vooruit?
Het antwoord is simpel: vooruitkijken kan niet zonder terug te blikken. Doordat we de gruwelijke verhalen uit de Tweede Wereldoorlog blijven vertellen, blijven we alert: dit kan weer gebeuren. In de indrukwekkende televisieserie De Joodse Raad was te zien hoe, aflevering na aflevering, het net rondom de Joodse gemeenschap iets strakker werd aangetrokken. Het begon niet met de gaskamers. Het begon met apart zetten, uitsluiten, minderwaardig verklaren. Net zo lang tot mensen ontmenselijkt waren, van hun waardigheid ontdaan. Het is belangrijk dat we ons dat realiseren, juist voor de toekomst. Zodat we onze rechtstaat en democratie blijven koesteren en bewaken. Ook al zijn we het gekrakeel in de politiek wel eens zat, ik houd me vast aan de woorden van Winston Churchill: ‘Niemand beweert dat democratie perfect is. Er is zelfs gezegd dat democratie de slechtste staatsvorm is, op al die andere vormen na die van tijd tot tijd zijn geprobeerd’. Het lijkt misschien aantrekkelijk: een sterke man die alle problemen zegt te kunnen oplossen. Maar juist in de nuance en het compromis is de kracht te vinden van een gedragen politiek waarin iedereen iets van zichzelf terug kan zien.
Terugblikken moet. Als je een dierbare verliest, noemt de uitvaartleider in de ceremonie altijd nadrukkelijk de naam van de overledene. En die naam komt, als de persoon geliefd was, nog heel vaak naar boven. Op feestdagen, verjaardagen, herdenkdagen. Zo’n herdenkdag is vandaag. We houden de mensen die ons zijn ontvallen in die inktzwarte jaren levend door hun namen te blijven noemen.
Bentelo
Vandaag wil ik hier de naam noemen van Herman Rupert. Herman werkte op de boerderij van zijn ouders toen hij het bevel kreeg zich als dienstplichtige op de Johan Willem Frisokazerne in Assen te melden voor uitzending. De infanterist sneuvelde op 16 juli 1947 op 21-jarige leeftijd, ver weg van huis in Nederlands Oost-Indië.
Delden
Vandaag wil ik de namen noemen van 10 Joodse medeburgers die zijn afgevoerd naar kamp Vught. Een monument aan de Stationsweg herinnert aan dit noodlottige vertrek. Twee van hen kwamen in Vught om, de andere 8 werden via Westerbork naar Sobibor vervoerd en vonden daar de dood.
- Meijer en Roosjen van Gelder
- Emma Hendrina Groenhijm
- Margaretha Hilsum- van Danzig
- Levie Abraham, Regiene Eveline en Kaatje de Leeuw
- Rebekka Menko-Meijboom
- Alfred Schlösser
- Mathilde Simon
Diepenheim
Vandaag wil ik hier de namen noemen van de 4 Joodse jongemannen die vermeld staan op het monument ‘Aan de schop kleeft een traan’ aan de Grotestraat. Zij werden te werk gesteld in het werkkamp van Nunspeet en later afgevoerd naar Auschwitz, waar zij zijn omgekomen. Alex en Gerard Polak en Herman en Nico Herschel.
Goor
Vandaag wil ik de namen noemen van de zestien joodse medeburgers die tijdens de Tweede Wereldoorlog door de bezetter zijn gedeporteerd en omgebracht. Omdat de gegevens uit 1941 ontbreken, is deze lijst waarschijnlijk niet compleet. De namen van deze mensen kan ik niet noemen, maar ik eer hun nagedachtenis evenzeer.
- Isidor van Engel
- Estella Josephina Kwitser-Levie
- Abraham Polak
- Heiman Polak
- Johnnij Magnus Polak
- Saartje Polak-de Beer
- Hedwig Polak-Cohen
- Esther Polak-de Levie
- Israel Rosendaal
- Leonard Rosendaal
- Julia Rosendaal-Frankenhuis
- Jette Rosendaal-van Wije
- Ruth ten Brinke
- David Vecht
- Machiel Wolff
- Felicia Wolff-van Lier
Hengevelde
Vandaag wil ik hier de naam noemen van Joseph Dijkhuis, Joop. Hij kwam uit Losser en was lid van de Binnenlandse Strijdkrachten. Ver voor het einde van de oorlog dook hij onder op een boerderij in Hengevelde. Hij deed ook daar mee aan het verzet. Toen de BS een actie hielden op boerderij Goselink, bleek zich daar een Duitser te hebben verschanst. Joop kwam bij die actie door een vijandelijke kogel om het leven. Hij mocht maar 24 jaar worden. Het wrange is dat voor hem de vrede net te laat kwam, hij overleed op 1 april 1945.
Markelo
Vandaag wil ik hier de namen noemen van de bemanning van de Short Stirling bommenwerper van het 75e squadron van de Royal New Zealand Air Force. Hun vliegtuig werd door afweergeschut en een Messerschmit getroffen. Alle zeven kwamen om het leven. Ver van huis, voor onze vrijheid:
- Kenneth Alfred Burbridge
- Gibson Cameron
- George Lockey
- Donald Ernest Martin
- Andrew James Mc Ewin
- Kenneth Fazackerley Shaw
- Walter Frederick Wilcockson
Terugblikken moet. Maar om ons heen kijken ook. De wereld lijkt onrustiger dan ooit. In Oekraïne, nog geen etmaal rijden van hier, vechten de troepen van Zelenski een gevecht op leven en dood uit. Niet alleen voor hun eigen vrijheid, maar ook voor de onze. Een blik terug in de geschiedenis leert dat een sterke leider met grootheidswaan niet stopt bij één grens. Ook aan deze dappere soldaten aan de frontlinie van de vrijheid denken we vandaag. En aan het conflict in Gaza, dat ook in ons land zoveel pijn en woede oproept. Aan welke kant je ook staat: de beelden van onschuldige burgers op de vlucht, gewonde kinderen, gebombardeerde ziekenhuizen, ze gaan je door merg en been. Ook bij die onschuldige slachtoffers aan beide kanten mogen we vandaag stil staan en bidden dat er ooit vrede komt in het Midden Oosten.
Stilstaan geeft rust. Kracht om door te gaan. Bezinnen en weer beginnen. De enorme veerkracht van de overlevenden van de Tweede Wereldoorlog mag ons daarbij tot voorbeeld strekken. Ook aan hen denken we vandaag: meer dood dan levend kwamen ze uit de kampen terug. Hun lichamen waren gebroken, geliefden verloren. Maar toch wisten ze vaak weer een leven op te bouwen en gezinnen te stichten, als ultieme wraak op de nazi’s die hen hadden willen uitvagen. Iets van die enorme veerkracht wens ik u allen na het stilstaan van vandaag van harte toe.
